Carles Wolterman (IJmuiden, 1954) is al ruim tien jaar drie dagen in de week receptionist bij De Roggeveen, ons opvanghuis waar gemiddeld tachtig vrouwen en meer dan honderd kinderen verblijven. De andere vier dagen is hij egyptoloog.
‘Mijn moeder hield van deftige doopnamen,’ aldus Carles Wolterman. ‘Ze had het uit een damestijdschrift, het was een of andere Zweedse acteur. Ik ben al voor alles uitgemaakt: Karel, Carl, Carlus, Charles. Inmiddels weet ik dat het gewoon Catalaans is voor Carlos.
Vlak voor mijn ouderlijk huis is een middeleeuwse boerderij uit het duin opgegraven. Sinds die tijd kijk ik altijd overal naar de lucht en naar de grond. Ik besloot op mijn twaalfde om mezelf hiëroglyfen te leren. Toen kreeg ik mijn eerste dodenboek, dat heb ik nog steeds. Alle egyptologen die ik ken, zijn vroeg met hun passie begonnen. Want dat is het, passie en discipline. Tachtig procent is zelfstudie en heel veel teksten lezen. Wetenschap gaat bovendien altijd maar door, je moet het bijhouden.
Egypte
Ik wilde eerst priester worden en zo heb ik in de oude kloosterbibliotheek in Heemstede mezelf Frans en hiëroglyfen geleerd uit Champollion van 1822. Ach, het is een voordeel als je iets weet van de geschiedenis van je vak.
Ik studeerde Egyptische taal- en letterkunde, met de nadruk op grammatica, schriftsystemen en hiëroglyfen. Anders dan in Amerika of Duitsland is er in Nederland feitelijk geen studie egyptologie, waar ook archeologie bij zit. Bij ons calvinisten is het vak natuurlijk ontstaan uit de theologie.
Carles met Zorro op de binnenplaats van De Roggeveen
Vrije geest
We weten relatief weinig van het gewone leven in het oude Egypte. Mensen woonden net als nu aan de Nijl en daar werd minder in steen gebouwd. Opgraven is in dergelijk nat gebied veel gecompliceerder. De droge woestijn is een fantastische bewaarplaats gebleken.
Wij denken logisch, de Egyptenaren dachten associatief, in rondjes. Alles is in principe waar, anders hadden de goden het niet kunnen bedenken. Er is bijvoorbeeld ook geen eenduidig scheppingsverhaal. Twijfelen mocht, dat maakt ze tot mensen van vlees en bloed. Daarnaast konden ze natuurlijk ook praktisch en logisch denken, anders krijg je geen piramide overeind en men had ook geavanceerde dijksystemen. Tegelijkertijd lees je in de literatuur van die tijd over volwassen mannen, helden, die om de haverklap in huilen uitbarsten. Het kinderlijke en volwassene liggen heel dicht bij elkaar. Kortom, je moet er met een vrije geest naar kijken.
Bakermat
Na mijn afstuderen ben ik les gaan geven, vooral aan volksuniversiteiten, ik kan mee met Nederlandse opgravingen. Vergeet niet, er komt nog steeds elke dag materiaal bij. Over elk aspect van het leven zijn teksten. Van 3500 voor Christus tot 500 na Christus. Het huidige koptisch kan ik nog steeds lezen.
Samen met Bert Hoogervorst heb ik Confrontatie met de dood in Oud-Egypte gemaakt, een boek voor, zeg het gymnasium, het is heel simpel geschreven. We zijn nu eenmaal schatplichtig aan de Egyptische cultuur, denk alleen maar eens aan de befaamde bibliotheek van Alexandrië, dat is je reinste bakermat. Je moet niet doen of er voor de Grieken alleen barbaren waren.
Romantiek
Egypte heeft een opleving tijdens de Romantiek, men is lange tijd dol op grafstenen met sfinxen en obelisken. Architecten zijn dol op de ornamenten. De Zoo in Antwerpen is daarvan een mooi voorbeeld, het is natuurlijk kitsch, maar wel nauwkeurig gemaakt.
Sommige namen komen uit het oude Egypte, Suzanna bijvoorbeeld. Zo leeft het voort in de taal.
Sinterklaas
Ik ben ook nog een tijdje acteur geweest. In de film Honneponnetje speel ik een agent naast Coen Flinck. Bij De Roggeveen was ik altijd Sinterklaas, dat heb ik jaren met veel plezier gedaan. Het vertrouwen van de kinderen hier winnen, dat je een baken bent waar ze terecht kunnen, dat is mijn opdracht. Proberen ze hier een leuk leven te geven. Ik toon belangstelling, ik vraag hoe het op school was, ik help ze met een spreekbeurt, ik deel koekjes uit. Zelf vond ik het als kind ook leuk om bij de slager een plakje worst te krijgen.
Verantwoordelijk
Bij De Roggeveen heb ik geleerd om zelf verantwoordelijkheid te nemen, voor de veiligheid in mijn geval. Ik ben hier een beetje volwassen geworden, voor zover dat in mijn geval mogelijk is.
Het contrast tussen het werk bij De Roggeveen en de wetenschap kan niet groter zijn. Toch kan ik niet zonder het één en niet zonder het ander. Wetenschap is puur solitair, als kamergeleerde ben je een beetje een monnik in een cel, hoewel je natuurlijk wel contact hebt met vakgenoten. E-mail is wat dat betreft fantastisch.
Oorlog
Ik ben dol op alle geschiedenis, maar naast het oude Egypte gaat mijn aandacht ook al jaren speciaal uit naar de tweede wereldoorlog. Dat komt ook door IJmuiden. Wij speelden in oude bunkers en gangenstelsels. Mijn ouders vertelden verhalen over de oorlog, over Duitse vliegtuigen die mijnen legden en over het graven van tankgrachten. Volgens mijn ouders was oorlog angst, maar wij vonden het als jongens maar wat spannend. Pas later leer je dat er een terreur van vervolging en vernietiging achter die bunkers zit.
Pegasus
Pegasus
Mijn huidige belangstelling richt zich de laatste tijd vooral op een cruciale episode in de nacht voor D-Day op 6 juni 1944, waarbij 180 Engelse parachutisten een brug veroveren en behouden bij Ouistreham in Normandië die nu beroemd is als Pegasus bridge. Het Duitse leger had anders via die brug met tanks het invasiestrand kunnen bereiken. Het is een actie die bij elkaar een kwartier heeft geduurd. Er is al veel over geschreven, het lijkt eenvoudig. Toch is er vooral heel veel verwarring, er zijn veel getuigen die allemaal iets anders beweren, er is van alles mis met de chronologie die diverse historici hanteren.
Open vragen
Het is het eerste stukje bevrijd Europa, de eerste geallieerde dode, kortom fascinerende geschiedenis. Ik heb van die actie verschillende veteranen gesproken, een geweldig verhaal. Alles wat ze vertellen is heel waardevol, maar het is niet allemaal waar. Het zijn herinneringen van oude mannen aan lang geleden. Vaak zijn het pas hun kleinkinderen die vragen beginnen te stellen. Maar je hebt nu eenmaal veel verhalen nodig om tot het begin van zoiets als waarheid te komen. De waarheid bestaat niet, je houdt altijd open vragen, dat maakt het juist zo interessant. Daar ga ik nog eens een boek over schrijven.’
