Nieuws

Hij gaat nog altijd fris en fruitig naar zijn werk, maar Alex de Lange werkt al bijna dertig jaar als begeleider bij HVO-Querido. Het heeft vele jaren geduurd voordat hij ‘uit de kast’ is gekomen als iemand met ervaring met herstel. En dat heeft hem veel gebracht. Een verhaal over ervaring, ervaringsdeskundigheid en meer.

Na een jaar Frans te hebben gestudeerd aan de Sorbonne in Parijs en een jaartje lerarenopleiding gaat Alex de Lange (1962) naar Sociale Academie De Karthuizer. Dat blijkt een goede keuze, hij maakt de opleiding af en bekleedt sindsdien diverse functies in dit werkveld. In 1995 komt Alex als maatschappelijk werker in dienst bij onze organisatie. In eerste instantie tijdelijk, als vervanger voor drie maanden. Maar ruim 29 jaar later werkt hij nog steeds bij HVO-Querido, nu als begeleider bij Team Oost.

Zwijgen

‘De organisatie was toen nog HVO,’ vertelt Alex. ‘Onze afdeling heette Jonker, die was speciaal opgericht voor vluchtelingen en asielzoekers. Later noemden ze dat de sector Vluchtelingen en Jeugd. Ik zat bij de sociale woonbegeleiding, wij ondersteunden volwassenen, je had ook ama’s, alleenstaande minderjarige asielzoekers, dat was weer een ander team.
Bij mijn sollicitatie heb ik natuurlijk mijn cv meegestuurd en daaruit is af te leiden dat ik in de Valeriuskliniek heb gezeten. Het gekke is, daar is toen niks van gezegd, het is helemaal niet aan de orde gekomen. Of ze het toen niet hebben gezien, of ongemakkelijk vonden of iets anders, ik weet het niet. Ik heb het zelf ook niet ter sprake gebracht. We hebben gezwegen en gedaan alsof het er niet was.’

Beweging

Door de verandering van de Vreemdelingenwet is HVO-Querido in 2001 genoodzaakt de dienstverlening aan vluchtelingen fors te beperken. Het aantal cliënten daalt en daardoor bouwt HVO-Querido de huisvesting en woonbegeleiding van vluchtelingen en asielzoekers af. De sector Vluchtelingen en Jeugd stopt definitief in 2004.
Alex stapt al eerder over naar de Oosterparkbuurt. Hij gaat ‘naar Evert,’ zoals hij zelf zegt. In een interview uit die tijd vertelt hij over zijn eerste bevindingen met beschermd wonen.
Daarna gaat hij naar BWA (Begeleid Wonen Amsterdam), de voorloper van de huidige ambulante teams. ‘Ik houd van beweging,’ aldus Alex, ‘daarom vind ik ontwikkelingsgericht werken fijn.

Iedereen heeft ervaring

‘Het heeft heel lang geduurd voordat ik over mijn ervaring durfde te praten bij HVO-Querido,’ vervolgt Alex. ‘Dat is stapsgewijs gegaan, zowel in de samenleving als bij ons. Ons Herstelbureau dateert bijvoorbeeld van 2012. Het heeft een hele tijd geduurd voordat het besef begon in te dalen dat iedereen in meer of mindere mate overweldigende ervaringen heeft. Van jezelf, van familie of vrienden, noem maar op. Dat geldt dus ook voor onze medewerkers. Ervaring die je vervolgens in je werk goed kunt gebruiken. Volgens mij was Clemens Blaas de eerste directeur die daar aandacht voor vroeg.

Heftig

Praten over ervaring blijft balanceren, het is niet altijd makkelijk. Dat komt omdat opname in een psychiatrische kliniek echt een hele heftige ervaring is. Je bent de zeggenschap over je eigen leven helemaal kwijt. Andere mensen beslissen voor jou!
Ik heb merkwaardig laat in mijn leven psychosen gekregen. Meestal gebeurt zoiets in je adolescentie, maar ik was 30 en 35. Geen idee waar zoiets vandaan komt. Misschien moet er diep van binnen iets uit. Het blijft waarschijnlijk een geheim.
Mijn hoofd ging zo tekeer, ik kon mezelf haast niet in bedwang houden. Ik heb zelf gevraagd of ik in de isoleer mocht, de situatie vroeg om een rigoureuze oplossing.

Bevrijding

In 2017 zat ik op een gegeven moment hier op kantoor en zei tegen een collega dat ik me soms zo eenzaam voelde. Als in een woestijn. En zij, een leuke jonge vrouw, net een kind gekregen, alles helemaal perfect, bleek dat ook te hebben! Ik viel bijna van mijn stoel. Dat is zo bevrijdend, eerlijk kunnen zijn. Het is zo’n opluchting dat je er niet alleen voor staat, dat andere mensen het ook hebben. En dat je er gewoon over kunt praten.
Hier, dit heb ik niet zelf bedacht, dit is uit de vakliteratuur [Alex leest voor]: “Om je pad te vinden moet je leren omgaan met bestaansvragen en dilemma’s die onoplosbaar deel uitmaken van het leven van iedereen.” Van iedereen! Het is dus niet alleen jouw persoonlijke probleem, iedereen worstelt met vragen over leven en dood, orde en chaos, schaamte en trots en noem maar op. Dat vind ik een enorm troostrijke gedachte.

Open

Het moment dat ik met mijn teammanager ben gaan praten, was een soort coming out. Zij heeft me aangeraden om er serieus werk van te maken. Want je kunt er zoveel meer uithalen. En dat heb ik gedaan, na al die jaren. Bij het Herstelbureau heb ik toen de training Werken met eigen Ervaring en de HOP (Honest Open en Proud) gedaan en bij hogeschool Windesheim in Zwolle de cursus ervaringsdeskundigheid voor zorgprofessionals. En zo heb ik nu het addendum ervaringsdeskundigheid.
Voor mijn opleiding bij Windesheim moest ik een ‘elfje’ maken en dat werd dit:

Ervaringskennis
ik wil
woorden geven aan
m’n schaamte en eenzaamheid
verbinden

Ziel

Het is al meer dan dertig jaar geleden dat ik ben opgenomen. Maar het blijft een onderdeel van mij, het zit diep verankerd in mezelf, het is belichaamde kennis. Het is een deel van wie ik ben. En ik wil het ook niet ontkennen of wegstoppen. Ik maak mijn wereld niet graag klein, ik wil het laten zien als derde bron van kennis. Maar er blijft ook iets van schaamte.
Eerlijk, open en trots zijn over mijn ervaring heeft me verder geholpen. Niet alleen als persoon, maar ook in mijn positie als begeleider. Hulpverlenen is een verhaal van twee mensen. Je maakt ruimte voor het herstel van de ander. Neem nu een krachteninventarisatie. Cliënten laten zich daarbij diep in de ziel kijken. Het draagt bij aan de gelijkwaardigheid als je daarbij iets van je eigen pijn en moeite kunt laten zien.

Ervaringsdeskundig is meer

Er zijn nog altijd misvattingen over ervaringsdeskundigheid. Dat komt omdat de term in het dagelijkse leven ook wordt gebruikt als synoniem voor “veel ervaring.” Mensen denken daardoor al snel: ik stik van de ervaring, dus ik ben ervaringsdeskundig.
Hilko Timmer heeft daar een verhelderend schema voor gemaakt, dat ons Herstelbureau ook gebruikt: Je hebt ervaringen met herstel, na analyse en reflectie, aangevuld met ervaringen van anderen en uit andere bronnen, zoals boeken en studie, leidt dit tot ervaringskennis. Vervolgens leer je hoe je deze kennis professioneel in kunt zetten. Pas dan is er sprake van ervaringsdeskundigheid.

Streven

Met een uitwisseling in het kader van Erasmus+ ben ik in juni naar Crescer geweest in Lissabon. Dat was heel indrukwekkend. Zij hebben echt in elke team ervaringsdeskundigen. Ze dragen dat ook echt uit als principe, zo geweldig! Zover zijn wij nog niet, maar we gaan de laatste tijd beslist de goede kant op bij HVO-Querido. De inzet van medewerkers met de competentie ervaringsdeskundigheid begint ook bij ons steeds meer de gewone manier van werken te worden. Je ziet ook dat clubs als Phrenos en Movisie veel aandacht besteden aan herstelondersteuning en ervaringsdeskundigheid. Dit gebeurt ook bij onze branchevereniging Valente. In elk team een collega met het addendum ervaringsdeskundigheid is een mooi streven.

Beter?

Het is niet zo dat je als ervaringsdeskundige per definitie een betere hulpverlener bent. Laatst kwam dit aan de orde in een werkoverleg met collega’s. Iemand zei: zonder ervaring sta ik dus altijd met 1-0 achter. Zo zie ik het niet. Het is wel zo dat ik soms beter weet waar een cliënt het over heeft, wat het is om kwetsbaar te zijn, gewoon omdat ik het zelf heb meegemaakt. Daardoor kun je in sommige gevallen iets dichterbij gaan staan.
Ervaringsdeskundigheid is niet iets dat je bij elke hulpvraag inzet. Soms willen cliënten gewoon zo snel mogelijk lekker zelfstandig wonen en verder niks. Dat is ook prima.
De meeste mensen die ik begeleid, weten dat ik zelf ooit cliënt ben geweest. Maar het is niet iets waar ik telkens weer over begin. Ik maak duidelijk dat ik open sta om erover te praten, maar als mensen daar geen behoefte aan hebben is dat geen big deal.

Juwelen

Overweldigende ervaringen kunnen je heel veel brengen. Je groeit ervan als mens en als professional. Dat hoeft niet per se een opname in een kliniek te zijn. Ook als je er even uit bent geweest, of een burn-out hebt gehad kan het je leven verrijken. Alle herstelverhalen zijn juwelen. Je kunt er veel van jezelf in kwijt.
Herstel gaat niet over lijden, het gaat om de weg. Het terugvinden van verbindingen, hulp kunnen accepteren en doelen stellen.

Orgel

Aan mijn opnames heb ik geen speciale afkeur overgehouden voor de Valerius als gebouw of als instituut. Die grote glas-in-loodramen vond ik prachtig, daar heb ik vroeger uren en uren naar zitten kijken. De oude kliniek is gesloopt, maar nu is er De Nieuwe Valerius aan de Amstelveenseweg. Mijn man Milton is organist, hij speelt onder andere in de kerk van de VU, en ik ga wel eens mee naar de nieuwe Valerius om mensen op te halen die de dienst willen bijwonen. Daar heb ik geen moeite mee, om weer in de kliniek te komen.’