De Eenhoorn in de Amsterdamse Watergraafsmeer is een vernieuwend wooninitiatief waar HVO-Querido samen Stichting Philadelphia Zorg aan deelneemt. In de nieuwbouwappartementen van dit gebouw van Ymere wonen mensen met en zonder zorgvraag door elkaar. Zij worden daarin ondersteund door een community builder.

De Eenhoorn aan de Mária Telkesstraat bestaat uit acht woonblokken. Sommige zijn al klaar en bewoond, andere worden momenteel gebouwd. In totaal zal het complex 330 sociale huurwoningen van verschillende grootte beslaan. In blok 3 en 4, opgeleverd in oktober en november van 2020, wonen 149 mensen, naast reguliere huurders ook cliënten van Philadelphia (25) en van HVO-Querido (10).
In de lobby van blok 3 ontmoeten we community builder Karen Elberse, die in dienst is bij Philadelphia, en twee bewoners van De Eenhoorn, Leida, die wordt begeleid door Philadelphia en Jeroen, een cliënt van het Ambulant team Robert Koch van HVO-Querido.

Roots

Leida woonde eerder bij Philadelphia aan de Lopikhof in Nellestein in Amsterdam Zuidoost. ‘Ik heb daar ook veel activiteiten gedaan met de buurt,’ vertelt Leida. ‘En dingen opgezet. Koken, Bingo, handwerken en koffiedrinken. Gewoon samen er iets gezelligs van maken. Ik ben hier in november gekomen, alles was nog helemaal nieuw. Nu ben ik weer terug bij mijn eigen roots, want ik ben hier vlakbij opgegroeid, in de Transvaalbuurt. De Bothastraat, de Pretoriusstraat, daar heb ik jaren gewoond.
Het leuke van De Eenhoorn is dat hier zoveel verschillende mensen wonen. Mensen met een beperking en anderen, mensen van alle culturen en leeftijden, allemaal door elkaar heen. Ik ben misschien wel oud, nou ja oud, de duivel is oud, ik ben nog jong van geest, dat zei mijn buurman laatst nog tegen me.’

Samen

Jeroen werkte een tijd lang als kok en woonde eerst op zichzelf aan de Westerdoksdijk in het centrum van Amsterdam en ook bij zijn ouders. ‘Ik heb autisme, maar daar heb ik zelf geen last van,’ vertelt Jeroen. ‘Schizofrenie en depressies zijn veel vervelender, maar dat gaat nu gelukkig wel goed met mijn medicijnen. Met één pilletje per week houd ik het onder controle. Ik stond op de wachtlijst voor een woning bij HVO-Querido en nu woon ik hier. In het begin moest ik even wennen, met al die mensen samen, maar het valt reuze mee en ik heb een mooi appartement, twee kamers, best groot. Ik ben nu de buurt aan het ontdekken.’

Elkaar vinden

Karen Elberse werkt acht tot twaalf uur in de week als community builder bij De Eenhoorn. Ze omschrijft haar taak luchtig als niet meer dan het loskloppen en wakker kussen van de ideeën en initiatieven van bewoners. ‘Het gaat erom dat de bewoners elkaar weten te vinden en elkaar zo nu en dan een beetje helpen,’ aldus Karen. ‘Daar is niks ingewikkelds aan en dat heeft niks met zorg te maken, het zijn gewoon allemaal buren. Relaties ontstaan langzaamaan, het is investeren en proberen jezelf niet teveel op te dringen, he moet geduld hebben.
Ik zoek de verbinding en probeer mensen in beweging te krijgen. Hoe krijg je mensen zover dat ze mee gaan doen? We focussen niet op problemen, maar op interesses en talenten. Wat kun jij bijdragen?

Op zoek

De wereld is zoveel groter dan de instelling, er is zoveel meer buiten de zorg, daar ben ik altijd naar op zoek.
Ik geloof in de bewoners. Er zijn zoveel onbenutte vaardigheden en talenten van mensen. Binnen de groep bewoners die wat extra ondersteuning krijgt, hebben we het niet meer over cliënten. Iedereen is hier gewoon buurman of buurvrouw. Alle bewoners, coaches en ik, we vullen elkaar aan. Je moet elkaar leren kennen, zodat we weten waar de ander warm van wordt, pas dan kun je echt met elkaar in verbinding komen. Als je elkaar kent, wil je ook best wat voor de ander betekenen.

Praktisch

We hebben bijvoorbeeld heel praktisch een groepsapp opgezet met alle bewoners en daarin kunnen mensen vragen stellen en ideeën delen. En je kunt ook gewoon vragen wie er even helpt met iets zwaars tillen of wie een schroevendraaier te leen heeft. Gewoon kleine dingetjes die in je eentje niet lukken.’
‘Ja, die groepsapp is heel handig,’ valt Jeroen haar bij, ‘laatst lag er een tijdje allemaal troep onder de trap en toen heb ik een appje gestuurd met de vraag wie er zin had om het samen met mij even op te ruimen. En dat is gelukt. Positief zijn werkt beter dan klagen.’

Niet anoniem

‘Ik heb met de feestdagen samen met vier mensen uit ons blok de lobby versierd,’ vertelt Leida, ‘heel gezellig. Zo kom je vanzelf in contact met andere mensen. Iedereen heeft wel wat. Je voelt je hier op de een of andere manier sterk. Omdat er altijd iemand is om het samen mee te doen.’
‘Je woont hier op jezelf en je hebt je privacy,’ stelt Jeroen, ‘dat is natuurlijk fijn, maar als het nodig is, sta je er niet alleen voor, dan staat er toch hulp klaar. De sfeer is hier niet anoniem. Iedereen is hetzelfde, we zijn allemaal mensen, bij ons hangt geen bordje op de deur dat wij zorg krijgen.’
‘We zijn allemaal buren. Iedereen kan op zijn eigen niveau en met zijn eigen talent een bijdrage leveren, maar er is niks verplicht,’ aldus Karen. ‘We zij nu met een nieuwsbrief gestart, voor en door bewoners. De een helpt mee bij een plantmiddag in de buurt, de ander neemt trouw pakketjes aan en er wordt door buren samen gewandeld, hartstikke leuk en allemaal goed.’

Gezellig

‘Overdag doe ik niet heel veel,’ bekent Jeroen, ‘internetten, tv kijken, een goed boek lezen, ik houd het meest van medische boeken en van biografieën, beetje wandelen, boodschappen doen en koken. Koken kan ik wel, ik heb op verschillende plekken als kok gewerkt, bijvoorbeeld bij de Star Ferry in het Muziekgebouw aan het IJ.’
‘Ik kijk naar Netflix, heel hip, en ik pas vaak op mijn kleinkinderen,’ vertelt Leida. ‘Dan doen we samen spelletjes en leuke dingen.’
‘Dat is echt een kwaliteit van jou,’ vult Karen aan, ‘jij verzint altijd iets gezelligs.’

Contact

Sommige voorzieningen in Eenhoorn worden gedeeld, zoals de wasmachines, elk woongebouw heeft hiervoor een eigen wasruimte. De bewoners hebben uiteraard allemaal een keuken in hun appartement, maar ze kunnen voorlopig bij wijze van proef ook intern voor een klein bedrag een maaltijd bestellen en afhalen. ‘Laatst was er risotto met paddenstoelen en ook een keer kip met spinazie, heel lekker,’ aldus kenner Jeroen. ‘Als dagbesteding wil ik wel weer iets met koken gaan doen, misschien kan ik de kok wel eens helpen.’
‘Samen koken en eten is ook een vorm van contact maken,’ zegt Karen.

Van elkaar leren

‘Jeroen is een bijzondere man,’ vertelt Laurie van Tongerloo, zijn persoonlijk begeleider bij HVO-Querido. ‘Een van de eerste dingen die hij tegen mij zei was: “Hoe jij met mij omgaat is met respect, gevoel en super professioneel.” Omdat we elkaar inmiddels beter kennen maken we nu wat meer grappen tussen het serieuze werk door, maar dit compliment geef ik hem zeker terug. Een project zoals De Eenhoorn is niet voor iedereen weggelegd, maar Jeroen ging er volledig voor en maakt nu verbinding met zijn buren en andere mensen. Hij draagt zijn steentje bij, hij laat zijn mening horen in vergaderingen en hij komt met ideeën. Soms moet ik hem een schop onder zijn kont geven om dingen voor elkaar te krijgen, maar wij hebben wij al mooie stappen gezet.
Uiteindelijk zijn de dingen die bij elkaar opvallen, ook de dingen die je graag wilt leren of die juist overeenkomen. Ik leer elke keer van Jeroen en ik hoop hij ook van mij.’

Nadenken, overleggen en vooral doen

Op het gebied van wonen en zorg is De Eenhoorn een samenwerkingsverband van drie partijen: woningcorporatie Ymere, Philadelphia en HVO-Querido. Teammanager Albertine Wierbos van HVO-Querido neemt deel aan de stuurgroep van het project.

‘Ik ben bij De Eenhoorn betrokken omdat ik behalve teammanager ook gebiedsvoorzitter ben voor het wijkgericht werken in Amsterdam Oost, daar past dit initiatief perfect bij.
Het is een van de taken van de stuurgroep om de oorspronkelijke opzet, de community gedachte, te bewaken. En we moeten er voor zorgen dat we het met zijn drieën blijven doen, het is een gezamenlijk project.
Het is allemaal nog behoorlijk pril, het moet nog van de grond komen. Dat biedt ons de gelegenheid om met elkaar goed te bedenken hoe we dit willen, wat het doel is en hoe we dat gaan aanpakken. Waar staat iedereen? Willen we bijvoorbeeld dat begeleiders elkaar kunnen vervangen als dat nodig is?

Noaber

Ik kom van oorsprong uit Twente, dus het noaberschop, nabuurschap in het Nederlands, het naar elkaar omkijken, je buren met raad en daad bijstaan, is mij niet vreemd. Voor het werken met community building hebben wij intern vooral naar ons woonproject Overhoeks in Noord gekeken dat langs dezelfde lijnen is opgezet. Daar hebben we het nodige van geleerd.
De Eenhoorn is een klein project met korte lijnen en dat moeten we zo houden. Er moet van onze kant niet teveel begeleiding op en we moeten er zeker geen zorgteam gaan creëren. De Eenhoorn is niet voor mensen met een grote zorgbehoefte. Het is bedoeld voor mensen die al behoorlijk zelfstandig kunnen wonen. Mensen met perspectief die goed in staat zijn om hun leven verder op te bouwen.
Het hoeft natuurlijk niet allemaal perfect te zijn, mensen moeten het kunnen en vooral graag willen, bij de intake toetsen we met name op stabiliteit en motivatie.

Opgaan

Ik ben ooit betrokken geweest bij de opzet van Keerpunt Zuid in Hilversum van Kwintes, een samenwerkingsproject van veel partijen. Daar is eindeloos gepraat, maar het kwam maar niet van de grond. Toen ik liet zien hoe een cliënt van mij al lang op een bepaalde plek lag, schoot iedereen in de meewerkstand en was het snel geregeld. Goed nadenken is mooi, maar soms moet je het gewoon doen.
Om De Eenhoorn te laten slagen zijn een paar dingen van belang. Goede communicatie tussen de samenwerkingspartners, heldere korte lijnen, weten wat we van elkaar verwachten. Dus goed overleggen, praktisch blijven denken en niet in het praten blijven hangen maar doen. We moeten als stuurgroep niet teveel willen bepalen en we moeten er niet teveel een zorgproject van maken. Onze bewoners moeten er in opgaan en zo veel mogelijk onderdeel zijn van het geheel.’

Investeren in mensen

Wouter van der Veldt heeft als wijkbeheerder bij Ymere De Eenhoorn onder zijn hoede. Hoewel een deel van het complex momenteel nog wordt gebouwd, is hij nu zeer goed te spreken over het resultaat tot dusver.

‘Je ziet meteen dat dit echte kwaliteit is,’ aldus Wouter, terwijl hij trots naar de tegels op de buitenmuur van een van de woonblokken wijst, ‘daar is duidelijk niet op bezuinigd. Het ziet er goed uit, zowel van binnen als van buiten, met veel aandacht voor detail. Duurzaam ook, de tafels in de lobby’s bijvoorbeeld zijn gemaakt van bouwpuin en zien er ook nog eens fantastisch uit. Het is wat de uitvoering betreft zeker geen typische sociale woningbouw. Hier in de Rudolf Dieselbuurt stonden eerst oude duplexwoninkjes uit de jaren ’50. Zoals overal in Amsterdam zijn we een beetje de hoogte in gegaan met als resultaat dat op dezelfde oppervlakte straks bijna drie keer zoveel mensen kunnen wonen.

Sociaal

Als wijkbeheerder zorg je er samen met de bewoners voor dat het gebouw voor iedereen een fijne plek is en blijft op te wonen en te leven. Dus voor de reguliere huurders en voor de bewoners van Philadelphia en HVO-Querido. Met zijn allen willen we er een mooi samenhangend geheel van maken. Hoe je dat doet, moet zelf invullen, dat verschilt per wijk, maar zeker hier helpt het als je sociaal bent en de regels een beetje ruim kunt interpreteren.
We stimuleren dat mensen samen dingen gaan opzetten. Wij kunnen een voorzet geven zodat het balletje gaat rollen, wij kunnen een rol spelen als katalysator, wij kunnen het zaadje planten, maar de bewoners moeten het zelf gaan doen.

Betrokken

Als mensen elkaar meenemen bij de ontwikkeling van De Eenhoorn krijgen bewoners steeds meer het gevoel: dit is van ons. Die betrokkenheid versterkt zichzelf. Er zijn al mooie initiatieven. We hebben bewonersmeetings gehad, er is een nieuwsbrief verschenen die door bewoners is gemaakt en een groepje mensen ruimt wekelijks zwerfvuil in de buurt op. Niet alleen praten, maar ook doen. De sfeer is positief, veel bewoners willen aanhaken en hun verantwoordelijkheid pakken.

Snel schakelen

Ik werk nu zes jaar bij Ymere. Mensen helpen is het mooiste dat er is. Tot nu toe heb ik altijd laagbouw gedaan, onder andere hiernaast, in Amsteldorp, maar toe dit project zich aandiende was ik meteen enthousiast. Het is hier geen regulier beheer, maar echt sociaal beheer, gericht op de bewoners en op de omgeving. Het boeiende is dat je werkt tussen allerlei partijen, bewoners, professionals, de gemeente, noem maar op, een heel netwerk waarmee je snel kunt schakelen.
We gaan nu met bewoners gezamenlijke afspraken maken over de dingen die zij echt belangrijk vinden, een soort huis- of leefregels waar iedereen achter staat en zich aan wil houden. Dat moeten er niet teveel zijn, maximaal twaalf, maar minder mag ook. Dat is een van de manieren om sociale cohesie op te bouwen.

Vertrouwen

Als er iets is, ga ik altijd eerst in gesprek met de bewoner zelf, daar zoom ik op in. Met alle signalen doe ik iets, maar ik ga altijd zelf polshoogte nemen, altijd contact maken, altijd hoor en wederhoor. Vaak is een luisterend oor al genoeg, het is een kwestie van vertrouwen winnen. Soms zien bewoners mij als een soort vertrouwenspersoon, mijn werk is investeren in mensen.
Dat contact met mensen en dat je er zo dichtbij staat is een van de leuke dingen van dit werk. Je kunt echt iets betekenen voor mensen en je ziet meteen resultaat. Je ziet huizen opknappen, je ziet mensen opknappen, daar doe je het voor. Ik doe dat natuurlijk niet alleen, maar het begint altijd met een signaal, met aandacht. Als we er met alle partijen samen goed bovenop zitten, kunnen we voorkomen dat mensen zover achterop raken dat het te laat is. De samenwerking met Philadelphia en HVO-Querido gaat heel goed en wordt steeds hechter.’