Sinds kort heeft het team Herstel & Ervaringsdeskundigheid van HVO-Querido een adviseur destigmatisering in dienst in de persoon van Luca Koppen. Wat is dat, wat beweegt haar en wat gaat ze bij ons doen? Een introductie.
Luca Koppen (1993) groeit op in Maarssen, onder de rook van Utrecht. Van jongs af aan is ze geïnteresseerd in hoe mensen denken en waarom ze op een bepaalde manier tegen dingen aankijken. Daarom gaat ze culturele antropologie studeren aan de Universiteit van Amsterdam, waar ze – mede door haar eigen ervaringen in de psychiatrie – veel onderzoek doet naar stigmatisering. Het is een ‘gave studie’ aldus Luca, en een vakgebied waar ze ‘verliefd’ op is geworden.
Droom
Met ingang van 1 januari is ze voor 24 uur per week aan de slag gegaan als adviseur destigmatisering bij HVO-Querido, waar Karla Nijnens haar leidinggevende is. Het is de derde baan in haar carrière. Hiervoor werkte ze bij Samen Sterk zonder Stigma, de voormalige stichting die wij onder andere kennen van de Socialrun.
‘In die hoedanigheid werkte ik al regelmatig samen met HVO-Querido,’ vertelt Luca. ‘Alex van Veen van het Herstelbureau ken ik al sinds 2018. Dus toen ze vroegen: hé, wij zijn op zoek naar een adviseur destigmatisering, kom je bij ons solliciteren, was de keuze snel gemaakt. Want ik heb altijd gezegd: als er één organisatie is waar ik nog eens wil werken is het HVO-Querido.’
Belang
Het is mijn opdracht om het thema destigmatisering te implementeren in de organisatie. Dat past in de ambitie om de kwaliteit van zorg te verhogen. Mijn werk begint met kennismaken, heel veel kennismaken. Dat is leuk hoor, al die verschillende mensen, zoveel diversiteit. In die gesprekken ben ik vooral nieuwsgierig hoe mijn nieuwe collega’s tegen stigmatisering aankijken. Zie je stigma? Waar dan? Hoe ziet dat eruit? Wat zou er volgens jou anders kunnen en wat gaat er al goed? Ik ben nog niemand tegengekomen die het een onzinnig thema vindt. Iedereen ziet volgens mij het belang er van in om het hier over te hebben.
Destigmatisering is wel mijn opdracht, maar niet exclusief mijn thema. Ik bedenk het niet alleen, we moeten het samen doen.
Woorden
Destigmatisering is een complex en breed onderwerp dat op allerlei niveaus speelt en veel met cultuurverandering te maken heeft. Denk bijvoorbeeld aan de woorden en termen die wij gebruiken. Die zijn nodig om ons tot elkaar te verhouden, om elkaar te verstaan. Soms hebben begrippen een ongelijkwaardigheid in zich. Je kunt spreken over cliënten, bewoners of mensen met ontwrichtende ervaringen. Het een is niet beter dan het ander, maar het is belangrijk dat je blijft zien dat achter die termen altijd mensen zitten. En dat we ons bewust zijn van de impact die woorden kunnen hebben.
Bewustwording
Onderzoek laat zien dat mensen stigma ervaren als een ’tweede’ ziekte die ze erbij krijgen. Je bent dus niet alleen dakloos, je vecht ook tegen het stempel dat op dakloosheid rust.
Hoe kunnen wij er nu voor zorgen dat de mensen aan wie wij zorg bieden minder stigma ervaren? Op organisatieniveau kun je beleid maken dat daaraan bijdraagt. Op het niveau van de teams kun je dat vertalen naar de dagelijkse praktijk, bijvoorbeeld door het op te nemen in verschillende werkprocessen. Cliënten kun je handvatten geven om (zelf)stigmatisering te herkennen en ermee te leren omgaan. Een voorbeeld hiervan is de HOP-training die bij het Herstelbureau wordt gegeven.
Het is niet het een of het ander, dat moet allemaal min of meer tegelijkertijd gebeuren. Belangrijk is hierbij dat het niet iets is wat op zichzelf staat, het moet in de bestaande werkzaamheden en werkwijzen passen. Destigmatisering doe je niet op vrijdag van 13:00 tot 14:00 uur, het zit in ons hele denken en handelen, het is een onderdeel van ons DNA.
Destigmatisering begint met bewustwording. Bewust en onbewust hebben we allemaal oordelen over van alles. Realiseer je dat dit impact heeft op je gedrag. Het is belangrijk om het gesprek aan te gaan en te blijven reflecteren op jezelf. Die constante bezinning moet onze grondhouding zijn. Hoe hebben mijn denkbeelden invloed op wat hier gebeurt? Dat geldt niet alleen in het primaire proces, maar voor alle medewerkers.
Anderen
Stigma is overal, maar mensen zien stigmatisering in eerste instantie vooral bij anderen en niet bij zichzelf. Dat is niet gek, we hebben allemaal een blinde vlek hierin. Want zoiets doe ik toch niet? Niemand stigmatiseert intentioneel. We moeten het ook niet zien als een persoonlijke fout. Iedereen heeft vooroordelen, maar door er bewust van te zijn kunnen we stigmatisering tegengaan. We zijn gezamenlijk tegen stigmatisering en dat doen we door er samen over in gesprek te blijven gaan. Een veilige omgeving, waar veel ruimte is voor zelfreflectie, is belangrijk voor het aangaan van het gesprek over stigma.
Ervaringsdeskundigheid
Stigma heeft veel negatieve gevolgen voor het herstel en de kwaliteit van leven. Stigma vormt daarnaast een barrière voor de inzet van ervaringsdeskundigheid. Bij zorgorganisaties vindt stigmatisering vaak op een subtiel level plaats. Het zit in kleine dingen als een beschermende of betuttelende bejegening of het overnemen van regie. Gelukkig is de krachtmethodiek die HVO-Querido hanteert in de basis zeer destigmatiserend, en van daaruit kunnen we dus heel mooi verder bouwen met elkaar.
Samen
Wat ga je precies doen? Ik begin met drie dingen. Allereerst ben ik bezig met het oprichten van een destigma-team bestaande uit medewerkers en cliënten. Want zoals gezegd, destigmatisering is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Met dit team gaan we samen bepalen wat onze visie op destigmatiserend werken is en hoe we dit een onderdeel gaan maken van ieders dagelijkse werk en opnemen in de basishouding. Ten tweede ga ik bij een aantal teams langs om workshops te geven. Ten derde wil ik met cliënten en verschillende partijen in de stad een training ontwikkelen die cliënten toerust in het herkennen en omgaan met (zelf)stigmatisering.
Welkom
Het is fijn om te merken dat er zoveel draagvlak voor dit thema is bij HVO-Querido. Het is voor mij een warm welkom, want mensen zijn zo enthousiast.
Ik droom van een wereld waarin we allemaal onszelf kunnen zijn. Een wereld waarin we elkaar ontmoeten in plaats van veroordelen. Daar wil ik me hard voor maken.’