Verhalen

Per 1 mei 2025 gaat Anita Doggen, teammanager van Team Zuid, na ruim 36 jaar bij HVO-Querido te hebben gewerkt, van haar welverdiende pensioen genieten. Haar loopbaan gaat ongeveer gelijk op met de ontwikkeling van het begeleid wonen bij onze organisatie.

In 1982 krijgt HVO zes woningen in beheer aan het Eikenplein die voorheen van de Elisabeth Otter-Knollstichting waren. Samen met twee andere kleinschalige initiatieven, zestien woningen in de Van Hogendorpstraat en tien zogeheten passantenwoningen, ontstaat hieruit in 1983 een nieuwe afdeling: Begeleid Zelfstandig Wonen (BZW). Dat is dan iets nieuws in de maatschappelijke opvang. Deze werkvorm is ‘begonnen in de sfeer van de psychiatrie,’ aldus directeur Henk Stam in het jaarverslag van 1983, maar deze ‘medische kleur’ is er nu grotendeels af. HVO juicht het begeleid wonen toe, want ‘wonen in een huis in een straat veronderstelt zo volledig mogelijke integratie in de samenleving.’

Begeleid Zelfstandig Wonen

In 1985 verleent de gemeente Amsterdam HVO toestemming om voor BZW twee medewerkers aan te stellen en een afdelingshoofd: Marja Langeveld. BZW is gevestigd in een voormalige school aan de Eikenweg 5a in Amsterdam Oost.
De klanten komen vooral uit de drugshulpverlening, maar HVO richt zich alleen op het wonen en sociaal functioneren. ‘Er ligt een accent op mensen afkomstig uit Suriname,’ aldus het bestuur van HVO. De organisatie probeert daarom ook medewerkers uit Suriname aan te trekken.
In 1989 heeft Begeleid Zelfstandig Wonen 120 klanten en negen medewerkers. Een van hen is Anita Doggen, die er op 1 januari 1989 aan de slag gaat als maatschappelijk werker.

Surinaams

‘Mijn vader was Nederlands, mijn moeder Surinaams,’ vertelt Anita Doggen (1960). ‘Ze hebben elkaar gevonden in Suriname. Zelf heb ik me altijd sterk aangetrokken gevoeld tot de Surinaamse cultuur. De warmte, de aandacht voor familie en voor elkaar, het eten, de rum en nog veel meer. Mijn vader was militair, dus we verhuisden vaak. Zuidlaren, Wezep, Den Bosch, Eindhoven, overal waar kazernes zijn. Maar pas in Amsterdam voelde ik me echt thuis. Dat was een warm bad en dat is het nog steeds.’

Heftig

‘In Amsterdam volgde ik een opleiding tot ziekenverzorgende, intern,’ vervolgt Anita. ‘Ik woonde in Eben Haëzer aan de Ruysdaelkade, in het pand waar nu ons passantenpension zit. Allemaal jonge mensen die behoorlijk losgingen, een chaotische en heftige tijd. Voor mezelf gold dat minder, ik wil mezelf de volgende dag altijd in de spiegel kunnen kijken.
Als kind wilde ik ontwikkelingshulp gaan doen. Ik wilde naar Afrika, een beetje vanwege mijn roots, maar ik kwam op mijn 21e in mijn eentje in een heel klein dorpje in India terecht. Een prachtig land, maar ook heftig, met dat ellendige kastenstelsel.’

Alleen

‘Ik was benieuwd of ik dat kon, alleen. Nou, dat kan ik! Ik sliep op de grond in een heel klein ziekenhuisje. Ze hadden wel wat medische apparaten, maar geen dokter. Dus iedereen keek naar mij, want in het land der blinden… En ik maar herhalen: nee, dat kan ik niet. Ze wilden allemaal een injectie, dat kon ik dan weer wel. Het waren hele magere, smalle mensen, waar ik dan van die ouderwetse dikke, botte naalden in moest jassen.
De meesten gingen naar een bush dokter waar ze een krasje kregen met een vies mesje. Er was veel ellende, veel zwangere meisjes van elf, twaalf, veel miskramen.’

Het systeem veranderen

‘Na India heb ik in Nederland een tijdje in ziekenhuizen en verpleeghuizen gewerkt. Daar zag ik zoveel misstanden dat ik besloot om maatschappelijk werk te gaan studeren. Dan kon ik die tenminste aanpakken, ik wilde het systeem van binnenuit veranderen.
Ik ben altijd een felle geweest, al ben ik in de loop der jaren wel zachter geworden.
Mijn stage heb ik toen bij De Regenboog Groep gedaan, die wilde meer Surinaamse cultuur in huis halen. Dominee Douwe Wouters, een van de oprichters, heeft mij nog aan de tand gevoeld. Hij wilde weten of ik wel echt Surinaams bloed heb, hij vond mij kennelijk niet zwart genoeg.’

Ouders

‘Als stagiair werd ik aan mijn lot overgelaten. Die vrijheid beviel me wel en ik heb er veel geleerd. Ik ging niet alleen in gesprek met klanten, maar ook met hun vaders en moeders. Op huisbezoek om ook met de ouders te praten, die zich natuurlijk veel zorgen maakten om hun verslaafde kind. Hoe kun je grenzen stellen? Wat kun je doen om jezelf te beschermen en in gesprek te blijven en de band te behouden? Mensen weten vaak niet wat ze moeten doen.
Als ziekenverzorgende had ik dat ook gemerkt bij mensen met dementie. Waarom komt hier niemand langs? We kunnen het gewoon niet aan, hoor je dan.’

Netwerk

‘Het netwerk betrekken en verstevigen vind ik nog steeds heel belangrijk,’ stelt Anita. ‘Dat is een rode draad in mijn carrière. Vaak zie ik begeleiders zich met hart en ziel op de klant storten, maar de omgeving, het netwerk vergeten. Terwijl dat vaak de stevigste banden zijn die mensen nog hebben met de samenleving. Familie, vrienden, buren, collega’s, daar is zoveel te halen voor onze klanten. Maar dat vraagt veel, daar heb je een flinke investering in tijd en aandacht voor nodig, voordat dat zich uitbetaalt. Bij ons zou dat steeds op de agenda moeten staan, want het beklijft nog niet vanzelf. Meer contact met het informele netwerk rond de klant zou echt mijn wens voor de toekomst zijn.’

Van de straat

‘Na mijn stage, ik was 29, ben ik bij HVO gekomen, bij BZW, bij Marja Langeveld. Zij was de grondlegger van het begeleid wonen in de maatschappelijke opvang en daarmee van het ambulant werken zoals we dat nu kennen, dat is haar legacy.
Onze klanten kwamen vaak rechtstreeks van de straat, zo van de Lange Niezel. Het was een soort Housing First avant la lettre, maar er was geen methodiek.’

Wild west

‘Het was een heftige tijd. In het werk en in de stad. Mensen gebruikten heroïne in de metro en op straat. Een cowboytijd, elke dag wild west. Het was een tijd van no-nonsense en nul ondersteuning. We kregen geen trainingen, niemand deed aan terugkoppeling. Als je iets had meegemaakt, vertelde je dat even aan een collega en dan hup, weer door.
Een mooie tijd ook. Heel veel contact met klanten en hun familie, ik denk 90% van de tijd. In die tijd was ik zelf ook een cowboy, ik sprong ook over de balie als dat nodig was.
Klanten waarschuwden ons soms. Kijk uit, die is een beetje van het padje. Klanten kwamen soms letterlijk om je heen staan om je te beschermen.
Pas toen we methodisch gingen werken nam de agressie flink af.’

Het kan

‘We hadden een piepklein kantoortje aan de Eikenweg. Onze eerste klanten waren vooral drugsverslaafden. Veel Surinamers, maar ook Nederlandse jongens, een Molukker en een Turk.
Wij deden ook het inkomensbeheer van klanten. Er was heel vaak gedoe over geld, ook onderling. Over geld moest je gewoon geen grappen maken. Op een gegeven moment gingen we over van contant geld naar bankpassen. Iedereen zei: dat lukt nooit met die mensen, het kan niet. Maar het kan dus wel.
We kwamen toen ook al mensen tegen met psychiatrische problematiek, maar daar deden we als HVO officieel niks mee, dat is achteraf jammer.’

Normbesef

‘Verder leerden we mensen om een beetje voor zichzelf te zorgen,’ vertelt Anita. ‘Gebruik binnen, niet op straat. Laat niet overal ammoniak en zilverpapier liggen, dat hoeft niet iedereen te zien, ruim het op. Een beetje normbesef. Als gebruiker hoef je er niet als een junk uit te zien.
Mensen rustig uitleggen wat het nut van dingen is. En zo nodig nog een keer, de aanhouder wint.
Ik weet nog dat ik een keer ging winkelen met een klant, een rastaman. Eerst kwam hij vies en stinkend aan. Zo gaan we niet, zei ik, eerst douchen en een schoon hemd aan. Even later liep ie kaarsrecht, trots als een pauw op zijn nieuwe schoenen door de Kinkerstraat.’

Slim contract

‘We bedienden de hele stad, alle corporaties deden mee. Eberhard van der Laan werkte in die tijd als advocaat voor HVO. Hij heeft voor ons een slim contract opgesteld, een voorloper van de OZD [overeenkomst zorg- en dienstverlening, red.], waarin huisvesting en begeleiding onlosmakelijk met elkaar waren verbonden, dat zat perfect in elkaar.’

P.C. Hooftstraat

In 1990 verhuist Begeleid Zelfstandig Wonen naar het Dienstencentrum van HVO aan de Zaagmolenstraat 23. Een jaar later neemt BZW de taken en medewerkers over van Bureau Leefklimaat en vormt hieruit een nieuwe afdeling: BWA, Begeleid Wonen Amsterdam. In 1992 betrekt BWA een pand aan de P.C. Hooftstraat 170-172.

Kapsones

‘Ja, dat was niet normaal,’ vervolgt Anita, ‘een gigantische ruimte op die plek. Onze tuin grensde aan het Vondelpark. In die tijd was ik intakecoördinator en had daardoor veel contact met externe organisaties. Later werd ik teamleider, nog later teammanager.
Met Leefklimaat kregen we er ook groepspanden bij. En meer jongeren.
Er was in die tijd een gevoel van trots, best wel veel kapsones ook, wij zijn HVO!’

Digitaal

‘Toen BWA werd opgesplitst ging ik met het Ambulant team COWN naar de Nieuwezijds Voorburgwal, een historisch pand met mooie kamers, hartje centrum. Daar zijn we toen in 2015 begonnen met de digitalisering van de dossiers van klanten. Daar heb ik me hard voor gemaakt, dat was toen nieuw. Niet dat ik nu zo’n voorloper ben als het om computers gaat, maar je moet met je tijd meegaan.
Clean desk, ook zoiets. Veel mensen bouwen hun omgeving helemaal vol met gezellige rotzooitjes en hechten aan gewoontes. Dan denken ze bijvoorbeeld dat ze niet kunnen werken zonder een eigen postvakje, want “dat hebben we altijd zo gedaan.” Ik heb tegen heel wat haren ingestreken, sommige mensen waren echt pissed op mij, geweldig!’

Gebiedsgericht

‘Eerst werkten we stedelijk, toen in regio’s, daarna op zorgprogramma en nu in gebieden. Zorgprogramma’s heb ik nooit begrepen. Bij stedelijk werken kun je lekker veel fietsen. Het voordeel van gebiedsgericht werken is dat je jouw klanten beter kunt helpen omdat je weet wat er in jouw wijk speelt. Je kent de ketenpartners, je kent de weg.
Er zijn altijd veranderingen. Stel je open. Wil je een paar jaar rust? Kom dan niet bij HVO-Querido werken.’

Wat wel kan

‘De indeling, de manier van organiseren verandert, maar de essentie van de problematiek waar onze klanten mee te maken hebben niet. Je moet goed beseffen dat dit ons allemaal kan overkomen. Het kan in ieders leven even tegenzitten. Een ziekte, een scheiding of een andere heftige mijlpaal, dan lig je uit de running. Dat kan een paar weken duren, of een jaar en soms kom je daar nooit meer helemaal uit. Dat maakt niet uit, wij kijken altijd naar wat wel kan. Het omarmen van de krachtmethodiek is echt een goede move geweest van HVO-Querido.’

Contact

‘Soms bespeur ik bij begeleiders angst om de regie over te nemen. Maar als een klant de regie niet wil of kan pakken, dan moet je die overnemen. Tijdelijk natuurlijk, maar je moet het wel doen.
Je moet als begeleider betrouwbaar zijn en het goede voorbeeld geven. Dus zelf altijd op tijd komen bijvoorbeeld. Als jij dat niet doet, hoe kun je het dan van je klanten verwachten?
Wat we ook niet moeten vergeten: wij zijn er ook voor de omwonenden. Als we dat niet doen, dan neemt het draagvlak voor ambulante begeleiding af in de stad. Dat is slecht voor onze klanten. Dus stel je open, maak contact, zorg dat mensen je kunnen bellen als dat nodig is.’

Nieuwsgierig

‘Tenminste eens per jaar ga ik met mijn medewerkers mee op huisbezoek. Niet speciaal naar een lastpak en ook niet naar de braafste van de klas, gewoon naar een klant. Dat vind ik heel waardevol. Als hulpverlener is het de kunst om niet alleen de schreeuwlelijken te zien, maar juist ook de stille mensen in het hoekje. Dat geldt trouwens evenzeer als leidinggevende. Je moet aandacht houden voor alle mensen.
Hoe lang ik dit werk ook doe, ik blijf nieuwsgierig. Gewoon vragen stellen. Hoe gaat het met je? Heb je contact met de buren?
Het valt me altijd weer op dat klanten veel talent hebben. Niet alleen voor het leven, of om te overleven, maar ook letterlijk, dat ze bijvoorbeeld prachtig kunnen tekenen of muziek maken.’

Mooi werk

‘Ik reis nu al veel en dat ga ik na mijn pensioen nog veel meer doen. Nederland zal wel altijd mijn thuishaven blijven, ik heb geen behoefte om ergens anders te gaan wonen. En als je ziek wordt, dan moet je helemaal hier zijn. Vlak voor corona was ik in Suriname, daar heb ik mijn pleegmoeder verzorgd tot haar dood. Een heftige periode, maar ik was blij dat ik er voor haar kon zijn.
Ik werk al een tijd niet meer als begeleider, maar ik ben altijd zorgzaam gebleven in hart en nieren. Naar klanten en zeker als het gaat om de belangrijkste mensen bij HVO-Querido: onze begeleiders.’

‘Het is een mooie baan geweest,’ besluit Anita. ‘Ik heb wel een grote mond, maar ik ben ook heel loyaal. HVO-Querido is een prachtige organisatie en we doen mooi werk.’