Het werk is weliswaar nog niet klaar, maar toch gaat ze met een gerust hart weg om van haar welverdiende pensioen te gaan genieten. Dat komt omdat er een goed fundament is gelegd en omdat ze alle vertrouwen heeft in haar collega’s. Een gesprek met Odette Hensen over, hoe kan het ook anders, ervaringsdeskundigheid. Met de presentatie van haar boek Wat mij bezielt neemt ze op 17 juni afscheid van onze organisatie.
Heb je kunnen doen wat je wilde doen bij HVO-Querido?
Ik denk het wel. In mijn beleving staan we op een kruispunt ten aanzien van ervaringsdeskundigheid. Enerzijds is er een groeiende groep mensen die werkt met de competentie ervaringsdeskundigheid. Dat zijn er nu 43 en de inschrijving voor Werken met eigen ervaring in oktober is zo goed als vol, dus aan het eind van dit jaar zitten we op 50.
Procentueel gezien is dat een klein aantal op 1700 medewerkers, maar we zien daar wel groei in. Zowel in aantal als in diversiteit van functies. Het zijn niet alleen ondersteunend en persoonlijk begeleiders, maar er is ondertussen een bredere mix van functies ontstaan, teammanagers, coaches en gedragswetenschappers, waar we heel erg blij mee zijn. Het beweegt zich hiërarchisch door de organisatie heen. Een mooie ontwikkeling. Stigma doorbrekend.
Waar draait het volgens jou om bij ervaringsdeskundigheid?
Ervaringsdeskundigheid gaat primair over verandering. Dus niet doen wat we altijd hebben gedaan, maar ook andere waardes waarderen en die zitten eigenlijk altijd op het niveau van contact. Maar die waardes kun je nu niet kwijt in ons registratiesysteem. In mijn boek Wat mij bezielt geef ik het voorbeeld van begeleider Jovanka de Boer. Om in contact te komen en te blijven met mensen kan met iemand een peukie roken onder de brug, of even samen koffie drinken, heel waardevol zijn. Een middel tot contact. Maar dat kun je niet altijd even vanzelfsprekend verantwoorden in het systeem. Want je bent niet bezig met omklappen, er is geen concreet doel behaald, het is niet zichtbaar herstelgericht.
Iedereen begrijpt gelukkig de waarde van zo’n kopje koffie, maar hoe verantwoorden we dit in de systeemwereld?
Odette Hensen met haar boek over ervaringsdeskundigheid bij HVO-Querido
Als we die minder concrete waardes niet gaan opnemen in het systeemdenken, dan blijft er een kloof tussen het systeem, en wat daarin wordt geregistreerd en gewaardeerd, en de werkelijkheid. De werkelijkheid waarin mensen met ervaringskennis en al hun collega’s aansluiten en contact maken met anderen.
Is er voldoende aandacht voor ervaringsdeskundigheid?
Een zorg van mij is dat ervaringsdeskundigheid al zo lang meegaat als concept, dat managers hun nieuwsgierigheid verliezen voor het nieuwe dat het kan toevoegen. Bij ervaringsdeskundigheid wordt nog te veel gedacht aan ervarings- en herstelverhalen. Niks ten nadele daarvan, maar ervaringsdeskundigheid heeft een groter doel , namelijk om in het systeem zelf verandering te bereiken. Als mensen met het addendum ervaringsdeskundigheid die ruimte voor verandering niet krijgen in het systeem, dan blijft hun
circle of influence te beperkt. Dan benut je ervaringsdeskundigheid niet ten volle. Dat is wat ik bedoel met het kruispunt.
Floortje Scheepers, een hoogleraar GGZ, heeft het over ‘het geheim van contact maken.’ Ik denk dat veel mensen met ervaringskennis dat geheime inzicht hebben door die aansluiting via herkenning. Omdat ze iets gemeenschappelijks delen met die ander en in die ander herkennen. Als mensen die ruimte dus niet krijgen dan kunnen we niet goed zichtbaar maken waar dat aansluiten in contact allemaal precies over gaat. Omdat je dan alleen met de bestaande parameters werkt.
Kijk, concrete meetbare resultaten moeten blijven, dat staat buiten kijf. Maar wat ook heel goed gaat zijn die niet meetbare resultaten, waar mensen juist vanuit ervaringskennis goed op aan kunnen sluiten. Denk aan verminderde eenzaamheid, een beter gevoel van eigenwaarde of gewoon gezien worden. Want voordat iemand al die meetbare resultaten haalt moet er eerst contact zijn gemaakt, anders lukt het helemaal niet.
Hoe krijgen we die andere waarden in het systeem?
Contact maken, vertrouwen winnen, een relatie opbouwen, hoe maak je dat zichtbaar? Je kunt niet de hele tijd zeggen: koffie gedronken, koffie gedronken en koffie gedronken. Koffie drinken staat voor iets groters zoals vertrouwen winnen. Het is belangrijk dat het gesprek daarover op gang komt. Ook met de ontwerpers en opdrachtgevers van registratiesystemen. Laten we met elkaar het gesprek voeren over wat we zichtbaar willen krijgen in het systeem.
Soms staat koffie drinken, om even bij dat voorbeeld te blijven, ook voor trouw. Ook als het grillig of lastig gaat, blijf ik naar je toe komen, ik blijf trouw, ik blijf present en dat staat dan even onder de paraplu koffie drinken. We weten inmiddels dat trouw iets fundamenteels is. Niet afhaken, ook niet na veel terugvallen.
Als er in de wetenschap iets nieuws wordt ontwikkeld dan zeggen we: fantastisch, innovatief! Dat negeren we niet, dat nemen we op en datzelfde geldt voor professionele kennis. Maar hoe waarderen we dan die ervaringskennis als uit talloze onderzoeken blijkt hoe belangrijk trouw is bijvoorbeeld en hoe belangrijk aansluiten, contact maken en de ander zien. Hoe krijgt dat ruimte in het systeem van protocollen, beleid en registratie? Zodat daar daadwerkelijk een verandering plaats vindt?
Odette Hensen
Hoe was het in het begin?
In september 2017 ben ik bij HVO-Querido begonnen. Karla Nijnens was toen teammanager van het Herstelbureau en er was al van alles in beweging gezet om ervaringsdeskundigheid vorm te geven op organisatieniveau. Maar een team aansturen is een hele klus en het concept ervaringsdeskundigheid goed uitdragen doe je er niet even bij. Dus toen is er gezocht naar een projectleider en dat werd ik.
Ik had daarin de vrije hand, maar je hebt te maken met de cultuur van de organisatie, met ideeën die er al zijn. Het was mijn insteek om daar op aan te sluiten. Er was toen een duidelijke voorkeur bij HVO-Querido om geen nieuwe functie te gaan creëren, maar om ervaringsdeskundigheid iets te laten zijn wat iedereen kan toevoegen, het addendum.
De ervaringsdeskundige als functie is vaak een functie in het primaire proces. Dat is ook absoluut van waarde. Het zijn twee verschillende wegen die op hetzelfde punt uitkomen, maar ze hebben andere beïnvloedingsmogelijkheden. Nu hebben we meer beleidsadviseurs met ervaringskennis, dan vindt vermenging in het denkproces steeds natuurlijker plaats.
Kon jij je vinden in die keuze?
Ja, omdat er bij HVO-Querido zoveel mensen waren in allerlei functies, die ook al een bepaalde openheid hadden ten aanzien van zichzelf en die zeiden ja.
Ik ben heel erg van nuances en ik kan voor- en nadelen opnoemen van het addendum en van de functie dus in the end zeg ik: doe het allebei. En dat gaat nu gebeuren.
Ik sta nog steeds honderd procent achter de stappen die we hebben gezet. Want met het addendum hebben we de afgelopen jaren ruimte gemaakt, waardoor ervaringsdeskundigheid iets van iedereen is geworden. Met het addendum zeg je in feite: er is niemand zonder ervaringskennis. Iedereen heeft ervaringskennis op het gebied van rouw, verlies of uitsluiting. Met het addendum heb je niet alleen ervaringskennis, je bent ook ‘gewoon’ een vakbekwame professional. Maar dat ben je met de functie ervaringsdeskundige natuurlijk ook, vandaar mijn pleidooi: zorg dat je allebei hebt in de organisatie.
Kun je een voorbeeld geven?
De afgelopen maanden hebben we een proef gedaan om te kijken hoe we ervaringskennis nog meer mee kunnen nemen in casuïstiek. Want we willen ons handelingsrepertoire en het perspectief waarmee we naar mensen kijken ook beïnvloeden met die ervaringskennis.
Het is soms heel eenvoudig. Laatst was er bijvoorbeeld in een team een situatie rond samenwonen. Toen hebben we medewerkers uitgenodigd om eens in hun eigen ervaringen met samenwonen te duiken. Heb jij wel eens samengewoond? Wat kwam je daarin tegen? Door het oproepen van eigen ervaringen ontstaat vanuit herkenning een ander handelingsrepertoire om in te zetten in het gesprek met bewoners.
Was je snel gewend bij ons?
Toen ik acht jaar geleden bij HVO-Querido kwam had ik heel erg het gevoel van thuiskomen. Hiervoor werkte ik in de GGZ, in de medische wereld, en daar voelde ik me bijna letterlijk niet thuis. Een ander jargon, andere omgangsvormen, andere mensen. Ik ben sociaal opgeleid dus ik voel me hier als een vis in het water. Hier herkende ik de taal weer en voelde ik het informele en de gelijkwaardigheid. Bij HVO-Querido zijn we gewoon collega’s onder elkaar. Ik heb hier een goede tijd gehad. Ik voel me gewaardeerd, ik voel me gezien. Zoals Clemens Blaas al zei: je kunt bij HVO-Querido echt jezelf zijn.
Het begin was een tijd van heel veel initiatieven, pionieren en eigen invullingen geven. Er waren al ervaringsdeskundigen aan het werk, alleen niemand wist precies wie, waar en hoeveel. Vaak wist de teammanager wel dat iemand het nodige had meegemaakt. Diegene fungeerde dan een beetje als ervaringsdeskundige in het team. Maar verder hadden we niks, geen functie, geen competentie. Dat was de situatie die ik aantrof en soms ging dat goed en soms niet. Er werd zonder handleiding of gebruiksaanwijzing gewerkt op basis van intuïtie en boerenverstand. Er waren nog nauwelijks opleidingen, alleen de Toed.
Kwam je veel weerstand tegen?
Nee, wel vraagtekens op basis van risico’s, zoals op het thema afstand-nabijheid, of het opnieuw worden getriggerd in aspecten van je herstelverhaal. Hoe verstandig is het bijvoorbeeld om iemand die net is afgekickt te laten werken met mensen die nog vol in gebruik zijn? Daar hadden we geen kennis over. Dus dat is geen weerstand, dat gaat meer over het ontbreken van randvoorwaarden.
Ik ben ook wel collega’s tegengekomen die voorzichtiger omgaan met collega’s met een kwetsbaarheid. Goedbedoeld. Maar als je alles duidt binnen een frame van kwetsbaarheid, gaat dat ten koste van de gelijkwaardigheid. Ervaringsdeskundigen zijn geen mensen voor wie andere regels gelden. Het gaat erom dat we mensen serieus nemen en collega’s zien in hun persoonlijke situatie. Soms is maatwerk gepast. Tegen een collega die net haar tweede kind heeft gekregen zeg je misschien ook eerder: ga je wel op tijd naar huis.
Ben je tevreden over wat je hebt bereikt?
Bij mijn aanstelling is me dat ook gevraagd: wanneer ben je tevreden. Toen heb ik gezegd: als ik niet meer nodig ben. Daarmee bedoelde ik dat je geen extern geweten meer nodig hebt om te kijken of iedereen zich aan de afspraken houdt. Op een gegeven moment is ervaringskennis van de organisatie. Het moet zo zijn dat het van iedereen is geworden, net zoals de krachtmethodiek.
Daarom kan ik nu gemist worden. Omdat er een heel goed team staat dat hiermee bezig is. We hebben met de competenties/addendum een goed fundament gelegd en geborgd.
Daarom heb ik er vertrouwen in dat die vervolgstappen van dat kruispunt en dat systeemdenken zich verder zullen verspreiden in de organisatie.
Maar zolang er mensen zijn die zeggen: ervaringsdeskundigheid, moeten we het daar nou weer over hebben, is het werk niet af. Tenzij ze het bedoelen zoals Irma Baars het in mijn boek formuleert: dat het zó vanzelfsprekend is geworden dat we het er niet meer over hoeven hebben.
Heb je nog tips voor ons?
Maak ervaringsdeskundigheid niet te klein: ervaringsdeskundigheid gaat over emancipatie, over inclusie, over diversiteit en solidariteit. Dat moet je niet beperken tot het goede gesprek tussen cliënt en medewerker. Daarmee vergeet je dat het ook over beleidsbeïnvloeding gaat en over het inrichten van je hele organisatie.
We moeten inzien dat het zonder de drie kennisbronnen niet lukt om goede zorg te leveren. Ervaringsdeskundigheid is geen wormvormig aanhangsel.
Wetenschappelijke, professionele en ervaringskennis zijn alle drie onmisbaar en staan naast elkaar, er is geen hiërarchie.
Zorg dat we ervaringskennis een beetje van ons allemaal maken. We hebben niet allemaal ervaring met dakloos zijn, of met verslaving maar levenservaring hebben we allemaal: met samenwonen, eenzaamheid, betaalrekeningen die boven ons hoofd groeien, ruzie en slechte dagen. Nou ja, noem het hele arsenaal maar op.
Wat ga je nu doen?
Niks groots, ik heb geen bucketlist. Ik wil vooral even met de dag leven. Mijn week wordt binnenkort na 38 jaar niet meer bepaald door werk. Of langer eigenlijk, want na de middelbare school ben ik gaan studeren en daarna meteen gaan werken. Werk heeft me altijd erg in beslag genomen. Op papier werk ik 24 uur, maar in mijn hoofd werk ik veel meer.
Ik ga nu dingen doen waar ik niet aan toekwam. Het is fijn om in die vrijheid te kunnen stappen. Ik heb wel ideeën, maar ik heb nog niks ingevuld.
In de afgelopen periode heb ik bijvoorbeeld ontdekt hoe leuk schrijven is. Altijd heb ik gedacht dat ik niet creatief ben, nou laten we dat nog maar eens bekijken.
